Aqui es mi traduction del documento "Le Problema del Lingua International"
presentate in 1922 al Societate de Nationes. Alan Kiviaho ha volite lo.
Mi francese non es bon, specialmente con le francese idiomatic. Potesser
alteros pote meliorar le traduction.
***
In su session de 21 septembre 1922, le tertie Assemblea General del
Societate de Nationes ha adoptate per vintesex voces contra duo le
resolution que seque aqui.
Le questiones relative al inseniamento del esperanto esseva retornate al
Commission de Cooperation intellectual, proque iste Commission ha furnite
su aviso super le aspectos differente del problema de un lingua international
auxiliari.
Iste resolution ha su historia. Il esserea bastante amusante e instructive a
recontar, si il non esserea un poco longe. On apprenderea como le
esperantistas, sub le direction de un chef habile e perseverante, M. Edmond
Privat, ha intendite se a conducer un assedio e a effectuar attentivemente
alcun relationes secrete con personas in le loco. Mais nos vole evitar tote
spirito polemic e tractar le problema per se, vaste e complexe, del lingua
international. Nostre travalio es non altere que le reporto, revista, e
modificationes, que nos ha le nonor de presentar al Commission de
Cooperation intellectual, le 31 julio de 1923.
LE STATO LINGUISTIC DE EUROPA E LE PROBLEMA DEL LINGUA AUXILIAR
Le problema del lingua international: existe illo e vale illo le pena de
studiar? Nos es persuadite de illo. Le stato linguistic del Europa
contemporanee lo prova.
M. A. Meillet, in su libro super Le linguas in le nove Europa, ha constate
que “le situation linguistic del Europa hodie es paradoxe.” Ben que le
civilization material, le scientia, le arte mesme, tende a unificar se de
plus in plus; ben que le medios de communication non cessa de meliorar se e
per consequentia le terra sembla reducer se, le linguas que servi como
organo a iste civilization deveni de plus in plus diverse e numerose.
“Le cognoscentia del germano, del anglese, del espaniol, del francese,
del italiano non suffice plus pro ille qui vole remaner currente de tote
le civilization moderne.” Il resulta un enoio considerable pro tote
aquelles qui debe sequer le progresso del travalio in le mundo. “In le
studio, cata die plus laboriose, de un scientia o de un technica, le
necessitate de apprender alcun linguas diverse--e semper plus diverse--
adde un carga que non cessa de accrescer su peso.
(Toto que G. Reynold dice in le sequente super le utilitate e le necessitate
de un lingua auxiliar es exacte, irrefutabile, e tote su argumentos ha
conservate le mesme valor ancora hodie. Pois ille continua, tractar le
caso del esperanto ...)
Le esperanto ha alcun partisanos sovente multo excitante, a vices
indiscrete, fanatic, e qui ha sapite multo ben como organizar se.
Secundo un reporto, alque poc tendentiose, il es ver, del Secretariato
General del Societate de Nationes, il ha habite actualmente 800.000
esperantistas dispergite in le mundo integre. Ante le guerra, il jam ha
existite 15.074 societates esperantista. Le esperanto possede un
bibliotheca de circa 4.000 obras imprimite, traducite o original; on
constata con illo un comenciamento del literatura. On signala le caso
de un poeta hungare, Kalocsay, qui compose alcun poemas in esperanto;
il ha mesmo un theatro esperantista. Alcun revistas de tote sorta
pareva in in iste lingua; le plus importante es le Linguo Internacia,
fundate a Upsala, Svedia. Le esperantistas tene alcun congressos ubi
le nombre de participantes cresce.
(Tote le cifras avantiate super alcun successo del esperanto es
naturalmente minus que le realitate, mais nos passa.... Il tractava a
iste tempore de stimular le S. de N. a un voto in favor del solution
esperantista...)
Naturalmente in fin, le esperanto ha pro illo le internationalistas del
stricte observantia. Nos non face un puncto de grievantia, proque un
lingua debe esser judicate in illo mesme, non secundo le opiniones que
on ha exprimite. Non le minus, nos non pote de toto constatar le
favor que le differente internationalistas monstra verso illo. Aquello
comprende alque altere. Qui sonia de supprimer le frontieres, de
reducer le patrias al stato de provincias e de assecurar le le regno
del proletariato debe necessemente soniar de un lingua unic pro le
humanitate integre. Il ha in illo un mysticismo que le fundator mesme
del esperanto, Zamenhof, multo clarmente ha exprimite ille mesme.
Que es tunc le esperanto? Le prime vice que on intende parlar lo, on non ha
de toto un impression disagradabile; al contrari, isto es un lingua dulce e
monotone, a causa del fixitate de su accentos, semper locate super le
penultime syllaba. Le impression date per le lectura, in vengiantia, es
multo minus favorabile: Le parolas non es de toto incognoscite a vos,
mais illes ha le aere disguisate -- un aere de parolas latin habile al
slavo. Si on voleva situar le esperanto geographicamente, on placiarea lo
in alcun parte inter le Romania e le Ukraina como un lingua de origine
latin, mais que ha essite fortemente impregnate de russo e le polonese,
con alcun elementos german e pot’esser oriental. De facto on es
disconcertate como avante un lingua fictive.
En la komenca periodo de la poresperanta propagando estis nepre
necese, ke cxiam esperantistoj kvazaü faske kunigu por montri al la
rutina kaj skeptika publico, ke arefarita lingvo plene taügas por
tutmonda interkomprenigo.
In cercar le simplicitate, illo ha committite le mesme error que le
volapük: le mutilation del radices. On dice in esperanto ‘koni’ pro
‘cognoscer’ , ‘limo’ pro ‘limitate’, ‘shiri’ pro fr. ‘déchirer’ = lacerar,
‘distri’ pro fr. ‘distraire’ = distraher, etc.. In iste parolas e alteres
similar, le radice es reducite a un stato tal que illo deveni non
recognoscibile.
Le selection del radices ha sovente essite facite con un ignorantia total
del signification primordial, nos dicerea mesmo moral, del parolas. In
tote linguas le copula de patre e matre es designate per duo parolas
differente. En esperanto, on ha prendite le parola latin ‘pater’ e ha
facite ‘patro’ pro patre, que es perfectemente exacte, mais ‘patrino’
pro ‘matre’ que es un monstrositate linguistic. Mais le simplification
del grammatica, le regula invariabile secundo que on forma semper
le feminin in transformar un -o in -ino, debe conducer a iste deviation.
Un altere caso del mesme genere es trovate in homine e femina. Pro le rigor
on pote haber le mesme radice pro iste duo parolas, super le condition
que illo exprime le genere human sin distinction de sexo: le latino ‘homo’,
le german ‘Mensch’. Le esperanto poteva selectionar le radice latin
‘hom’ e facer ‘homo’ pro homine e ‘homino’ pro femina. Isto non haberea
essite multo belle, mais bastante logic. Non. Illo ha pensate de selectionar
le radice latin que designa per excellentia le virilitate e de ‘viro’,
homine, illo faceva ‘virino’, femina. In latino, e le parola ha passate al
francese, pro designar un femina con aeres mascule, on dice ‘virago’ - per
exemplo, ‘femme ŕ barbe’ (femina a barba): on divina le senso que on poteva
dar a ‘virino’. Mais non contente con aquello, sape vos como le esperanto
designa le tauro? ‘virbovo’, le bove viril!
Le error initial de Zamenhoff esseva duple: ille habeva primo le mania del
simplification; consequentemente ille ha preoccupate se de construer un
syntaxe, un grammatica, ante fixar le vocabulario. Ora, il es ante toto
le vocabulario que ille ha fallite de establir. Que demanda on de un lingua
auxiliar si non avante toto alcun ideas, e alcun ideas de tote species:
economic, technic, scientific, litterari, etc. . Proque aquello que ille debe
excambiar, aquello que ille debe traducer, aquello que ille debe exprimer,
istos es super toto alcun valutas representate per alcun parolas.
Zamenhoff ha ponite le carro ante le bove: aquello proque ille ha
necessitate de sacrificar le vocabulario al mechanismo de su lingua.
Le esperanto es un compromisso. Per le structura, illo es similar a alcun
linguas germanic e slave; per le vocabulario, alcunes latin. Zamenhof ha
comenciate con le structura, ille ha tunc multo negligite le vocabulario:
In isto ille ha committite un error fundamental. Ille ha cercate construer
un structura extrememente simple, invariabile, schematic: il es per iste
principio que le esperanto es ligate ancora al linguas a priori, al cifras.
Mais nos reguarda de plus proxime.
Le grammatica e le syntaxe esperantista pote esser apprendite in octo o
novem lectiones. Si on ha alcun facilitate, on pote apprender le esperanto
in tres dies; mais pro le retention e le practica, isto es un altere canto:
nulle lingua es apprendite plus rapidemente, nulle es oblidate plus
rapidemente, a causa de exactemente iste troppo grande facilitate. Nihil
que non es original, individual, vivente, es registrate in le memoria.
Proque, nonobstante, e malgrado su superioritate super le esperanto,
ha le ido non obtenite le mesme successo? Le ration principal es que illo
es deprivate de tote atmosphera mystic. Un obra academic in spirito
rationalista e systematic, illo remane un lingua academic. Necun romanticismo
lo porta: como illo ha reducite su pretensiones a non esser altere que un
auxiliar e un traductor, illo non satisface le utopistas. On non pote facer
in su favor le mesme propaganda retentive, que pare ben ridicule al
gentes de ration e de spirito, mais que seduce le demi-intellectuales
e penetra le massas.
Inter le expernatistas e idistas, il ha un guerra a colpos de imprimites--e
quasi de cultellos - que non jammais cessa. Il es que le idistas es alcun
esperantistas dissidente: le arianos contra le orthodoxos. Durante que
illes livra un critica implacabile del textos sacre, illes es excommunicate
a die (journée) ??? facite per le esperantistas del observantia stricte: le
duo linguas se demoli le un le altere con un tal energia e de si bon
argumentos, que le skepticos non ha nihil a adder e illes debe confinar
se a marcar le colpos. Il ha la un bellissime subjecto de un comedia
como de Moličre.
Le esperantistas se nomina illes mesme le “fundamentalistas” e declarar
que on debe guardar que nihil tange le esperanto de lor Messia Zamenhoff,
sint ut sunt, aut non sint! In isto illes ha perfectemente le ration: un
lingua artificial non saperea subsister que como le stato del mumia, guardate
jelosemente contra tote le innovatores profan. Si le vita veni a tanger lo,
le mumia cade in pulvere . Ecce es proque le esperantistas, ben que
multo essente anti-cleric, practica le intransigentia doctrinal como alcun
inquisitores espaniol. Ecce es proque super toto illes ha necessitate hodie
de un consecration official e lo sollicita con un tal ardor del Societate de
Nationes. Lor ideal esserea un decision del Assemblea pro recognoscer
officialmente lor patois lingua international e lo proteger del
contrafactiones. Ecce es proque illes vole tanto del Commission de
cooperation intellectual su notitia avantiate negative. Le dissidentes,
mesme le plus timide, les exaspera proque illes les face pavor: illes es
le signo del inevitabile disaggregation.
****
Mi amicos esperantista (islamistas?) io non es le Papa, e mi citation e
traduction de iste documento non indica mi approbation de
illo ni disapprobation. Illo esseva simplemente un documento pro
traducer.
Pro le dialogo de reconciliation, io es, cordialissimemente,
Stanley Mulaik
--
Archivos e disabonar: http://listserv.icors.org/archives/INTERLNG.html
|
