Car amico Piet,
Un texto magnific, isto de Martijn Dekker, le qual io colla infra de novo.
Josu Lavin
***********
Car collisteros,
Le participantes in gruppos de interlingua, specialmente novicios, retorna
frequentemente a discuter e questionar le formas de parolas in interlingua.
Tal discussiones me ha date le impression que le principios fundamental del
derviation del vocabulario de interlingua non es multo ben comprendite.
Pro isto, io vole discuter hic un del iste principios: le regularisation
del formas prototypic del parolas de interlingua. (Prepara vos: isto ha
devenite tote un discurso!)
Nos totes sape que cata vocabulo de interlingua se basa in un singule
parola original (frequentemente, ma non exclusivemente, del latino o del
greco), e que le vocabulos assume formas prototypic.
Le procedura general que IALA ha stipulate pro determinar iste prototypos
es:
(A) colliger le formas que le parola original ha assumite in le linguas de
base (anglese, francese, espaniol, portugese, italiano, germano, russo);
(B) reconstruer le disveloppamento etymologic del parola trans le historia,
a partir del forma original;
(C) preservar in le prototypo solmente le characteristicas del original que
supervive in duo (2) o plus linguas de base.
Iste procedura pro determinar le prototypos del parolas, le qual se explica
in terminos plus complexe in le introduction al IED, ha essite appellate
posteriormente le "regula de duo".
Alora, como exercitio intellectual, io va tentar reconstruer, secundo iste
procedura, le prototypo del parola que in latino classic es "integrus". In
le linguas de base existe le sequente parolas que se disveloppava a partir
de "integrus":
[en] entire (= whole)
[fr] entier
[es] entero
[pt] entero
[it] intero
In germano e russo, un herede directe de "integrus" non existe, ergo nos
pote omitter iste duo linguas.
Ben! Como se diveloppava iste formas a partir de "integrus", e quales es le
characteristicas de iste disveloppamento que se preserva in duo o plus de
liste linguas? Io tracia:
(1) Le modification del "i" initial a un "e" es commun a en, fr, es, pt.
Resultato intermediari: ENTEGRUS
(2) Le perdita del "g" es commun a tote le quatro.
Resultato intermediari: ENTERUS
(3) Le modification del final "us" a "o" es commun a es, pt e it.
Resultato intermediari: ENTERO
(3a) Sed, attention, il ha un exception pro suffixos de adjectivos! Le "o"
final significa le genere masculin, e post que interlingua non ha genere
grammatic, nos lo "neutralisa" a un "e" final, secundo le modello del
adjectivos que in le linguas de base es invariabile, como "grande".
Prototypo final: ENTERE.
Alora, es "entere" interlingua? Absolutemente non! Le parola de interlingua
es: INTEGRE.
Proque?
Le explication se trova in un importante principio: le REGULARISATION! Le
parolas de interlingua non es purmente prototypic: illos es prototypos
regularisate.
Regularisate, como?
Como on repete frequentemente in le propaganda pro interlingua: "Non es
necessari inventar un lingua international; illo ja existe latentemente in
tote le linguas de Europa!"
Iste existentia latente del lingua international se trova principalmente in
PAROLAS DERIVATE de parolas simple. Le parolas hereditate del latino non se
trova generalmente in formas simple, ma in derivatos de istes.
Alora, que nos cerca, non solmente in le linguas de base ma in tote le
linguas europee, un del formas derivate de "integrus": le parola que
significa "qualitate de esser integre" (latino: "integritas").
Un hora de recercas in internet (usante http://translate.google.com e
http://websters-online-dictionary.com/ ) me ha date le sequente resultatos:
ROMANIC
[fr] entier; integrité
[es] entero; integridad
[pt] entero; integridade
[it] intero; integrità
[ca] enter; integritat
[ro] întregi; integritate
GERMANIC
[en] entire; integrity
[de] gesamt; Integrität
[nl] geheel; integriteit
[da,no,sv] hel; integritet
SLAVIC
[bg] ?; integritet (in scriptura cyrillic)
[cz] ?; integrita
[hr] cijeli; integriteta
[pl] caly; integralnosci
[...] ?
Ben, iste parve recerca es multo incomplete e probabilemente ha errores, ma
suffice pro demonstrar que "INTEGR-", le radice del latino "integrus", ha
supervivite totalmente intacte in linguas de Europa integre!
Tote iste linguas, includente le linguas romanic, ha imprestate le derivato
"integritas" directemente del latino classic, modificante nihil que le
suffixo.
Pro multe vocabulos, le "regula de duo" suffice ben pro derivar un
prototypo de interlingua, ma non in casos como iste.
Considerante le grande diffusion de iste derivatos con le mesme radice
uniforme, interlingua abandona le prototypo angloromanic ENTER- e opta pro
usar le radice classic e international, INTEGR-.
Le principio de preferer tal parolas "latente" si illos es plus uniforme e
plus diffundite que le prototypos del linguas de base, resulta
automaticamente in un regularisation del vocabulario de interlingua.
Nota ben que nulle lingua national europee deriva regularmente su forma
specific de "integritate" de su parola-radice. Solmente in interlingua,
integre => integritate es completemente regular!
Es iste regularitate que permitte le derivation facile de nove parolas,
como le eminente Ingvar Stenström explica con grande claritate in su
articulo "Formation de parolas in Interlingua":
http://www.interlingua.nu/paginas/parolas.htm
Toto isto demonstra que interlingua non es simplemente un lingua
interromanic, ma es realmente le "latino moderne international e
simplificate".
Pro concluder, un parve exercitio:
Il ha multe altere parolas in Interlingua que abandona le "regula de duo"
proque existe radices plus international in derivatos. Un exemplo commun es
"tempore" (in loco de "tempo") a causa de "temporal", "temporari" e
"temporanee". Un altere exemplo es "altere" (in loco de "otre" o forsan
"autre"), a causa de "alterar", "alternative", etc. Esque vos sape trovar
plus?
- Martijn, qui ha integremente finite su discurso :-)
--
Pro leger le archivos e pro modificar o cancellar le subscription:
http://listserv.icors.org/archives/interlng.html
|
