Car collisteros,
Le participantes in gruppos de interlingua, specialmente novicios,
retorna frequentemente a discuter e questionar le formas de parolas
in interlingua. Tal discussiones me ha date le impression que le
principios fundamental del derviation del vocabulario de interlingua
non es multo ben comprendite.
Pro isto, io vole discuter hic un del iste principios: le
regularisation del formas prototypic del parolas de interlingua.
(Prepara vos: isto ha devenite tote un discurso!)
Nos totes sape que cata vocabulo de interlingua se basa in un singule
parola original (frequentemente, ma non exclusivemente, del latino o
del greco), e que le vocabulos assume formas prototypic.
Le procedura general que IALA ha stipulate pro determinar iste prototypos es:
(A) colliger le formas que le parola original ha assumite in le
linguas de base (anglese, francese, espaniol, portugese, italiano,
germano, russo);
(B) reconstruer le disveloppamento etymologic del parola trans le
historia, a partir del forma original;
(C) preservar in le prototypo solmente le characteristicas del
original que supervive in duo (2) o plus linguas de base.
Iste procedura pro determinar le prototypos del parolas, le qual se
explica in terminos plus complexe in le introduction al IED, ha
essite appellate posteriormente le "regula de duo".
Alora, como exercitio intellectual, io va tentar reconstruer, secundo
iste procedura, le prototypo del parola que in latino classic es
"integrus". In le linguas de base existe le sequente parolas que se
disveloppava a partir de "integrus":
[en] entire (= whole)
[fr] entier
[es] entero
[pt] entero
[it] intero
In germano e russo, un herede directe de "integrus" non existe, ergo
nos pote omitter iste duo linguas.
Ben! Como se diveloppava iste formas a partir de "integrus", e quales
es le characteristicas de iste disveloppamento que se preserva in duo
o plus de liste linguas? Io tracia:
(1) Le modification del "i" initial a un "e" es commun a en, fr, es, pt.
Resultato intermediari: ENTEGRUS
(2) Le perdita del "g" es commun a tote le quatro.
Resultato intermediari: ENTERUS
(3) Le modification del final "us" a "o" es commun a es, pt e it.
Resultato intermediari: ENTERO
(3a) Sed, attention, il ha un exception pro suffixos de adjectivos!
Le "o" final significa le genere masculin, e post que interlingua non
ha genere grammatic, nos lo "neutralisa" a un "e" final, secundo le
modello del adjectivos que in le linguas de base es invariabile, como
"grande".
Prototypo final: ENTERE.
Alora, es "entere" interlingua? Absolutemente non! Le parola de
interlingua es: INTEGRE.
Proque?
Le explication se trova in un importante principio: le
REGULARISATION! Le parolas de interlingua non es purmente prototypic:
illos es prototypos regularisate.
Regularisate, como?
Como on repete frequentemente in le propaganda pro interlingua: "Non
es necessari inventar un lingua international; illo ja existe
latentemente in tote le linguas de Europa!"
Iste existentia latente del lingua international se trova
principalmente in PAROLAS DERIVATE de parolas simple. Le parolas
hereditate del latino non se trova generalmente in formas simple, ma
in derivatos de istes.
Alora, que nos cerca, non solmente in le linguas de base ma in tote
le linguas europee, un del formas derivate de "integrus": le parola
que significa "qualitate de esser integre" (latino: "integritas").
Un hora de recercas in internet (usante http://translate.google.com e
http://websters-online-dictionary.com/ ) me ha date le sequente
resultatos:
ROMANIC
[fr] entier; integrité
[es] entero; integridad
[pt] entero; integridade
[it] intero; integrità
[ca] enter; integritat
[ro] întregi; integritate
GERMANIC
[en] entire; integrity
[de] gesamt; Integrität
[nl] geheel; integriteit
[da,no,sv] hel; integritet
SLAVIC
[bg] ?; integritet (in scriptura cyrillic)
[cz] ?; integrita
[hr] cijeli; integriteta
[pl] caly; integralnosci
[...] ?
Ben, iste parve recerca es multo incomplete e probabilemente ha
errores, ma suffice pro demonstrar que "INTEGR-", le radice del
latino "integrus", ha supervivite totalmente intacte in linguas de
Europa integre!
Tote iste linguas, includente le linguas romanic, ha imprestate le
derivato "integritas" directemente del latino classic, modificante
nihil que le suffixo.
Pro multe vocabulos, le "regula de duo" suffice ben pro derivar un
prototypo de interlingua, ma non in casos como iste.
Considerante le grande diffusion de iste derivatos con le mesme
radice uniforme, interlingua abandona le prototypo angloromanic
ENTER- e opta pro usar le radice classic e international, INTEGR-.
Le principio de preferer tal parolas "latente" si illos es plus
uniforme e plus diffundite que le prototypos del linguas de base,
resulta automaticamente in un regularisation del vocabulario de
interlingua.
Nota ben que nulle lingua national europee deriva regularmente su
forma specific de "integritate" de su parola-radice. Solmente in
interlingua, integre => integritate es completemente regular!
Es iste regularitate que permitte le derivation facile de nove
parolas, como le eminente Ingvar Stenström explica con grande
claritate in su articulo "Formation de parolas in Interlingua":
http://www.interlingua.nu/paginas/parolas.htm
Toto isto demonstra que interlingua non es simplemente un lingua
interromanic, ma es realmente le "latino moderne international e
simplificate".
Pro concluder, un parve exercitio:
Il ha multe altere parolas in Interlingua que abandona le "regula de
duo" proque existe radices plus international in derivatos. Un
exemplo commun es "tempore" (in loco de "tempo") a causa de
"temporal", "temporari" e "temporanee". Un altere exemplo es "altere"
(in loco de "otre" o forsan "autre"), a causa de "alterar",
"alternative", etc. Esque vos sape trovar plus?
- Martijn, qui ha integremente finite su discurso :-)
--
Archivos e disabonar: http://listserv.icors.org/archives/INTERLNG.html
|
