Car collisteros,

Le participantes in gruppos de interlingua, specialmente novicios, 
retorna frequentemente a discuter e questionar le formas de parolas 
in interlingua. Tal discussiones me ha date le impression que le 
principios fundamental del derviation del vocabulario de interlingua 
non es multo ben comprendite.

Pro isto, io vole discuter hic un del iste principios: le 
regularisation del formas prototypic del parolas de interlingua. 
(Prepara vos: isto ha devenite tote un discurso!)

Nos totes sape que cata vocabulo de interlingua se basa in un singule 
parola original (frequentemente, ma non exclusivemente, del latino o 
del greco), e que le vocabulos assume formas prototypic.

Le procedura general que IALA ha stipulate pro determinar iste prototypos es:

(A) colliger le formas que le parola original ha assumite in le 
linguas de base (anglese, francese, espaniol, portugese, italiano, 
germano, russo);

(B) reconstruer le disveloppamento etymologic del parola trans le 
historia, a partir del forma original;

(C) preservar in le prototypo solmente le characteristicas del 
original que supervive in duo (2) o plus linguas de base.

Iste procedura pro determinar le prototypos del parolas, le qual se 
explica in terminos plus complexe in le introduction al IED, ha 
essite appellate posteriormente le "regula de duo".

Alora, como exercitio intellectual, io va tentar reconstruer, secundo 
iste procedura, le prototypo del parola que in latino classic es 
"integrus". In le linguas de base existe le sequente parolas que se 
disveloppava a partir de "integrus":

[en] entire (= whole)
[fr] entier
[es] entero
[pt] entero
[it] intero

In germano e russo, un herede directe de "integrus" non existe, ergo 
nos pote omitter iste duo linguas.

Ben! Como se diveloppava iste formas a partir de "integrus", e quales 
es le characteristicas de iste disveloppamento que se preserva in duo 
o plus de liste linguas? Io tracia:

(1) Le modification del "i" initial a un "e" es commun a en, fr, es, pt.
Resultato intermediari: ENTEGRUS

(2) Le perdita del "g" es commun a tote le quatro.
Resultato intermediari: ENTERUS

(3) Le modification del final "us" a "o" es commun a es, pt e it.
Resultato intermediari: ENTERO

(3a) Sed, attention, il ha un exception pro suffixos de adjectivos! 
Le "o" final significa le genere masculin, e post que interlingua non 
ha genere grammatic, nos lo "neutralisa" a un "e" final, secundo le 
modello del adjectivos que in le linguas de base es invariabile, como 
"grande".

Prototypo final: ENTERE.

Alora, es "entere" interlingua? Absolutemente non! Le parola de 
interlingua es: INTEGRE.

Proque?

Le explication se trova in un importante principio: le 
REGULARISATION! Le parolas de interlingua non es purmente prototypic: 
illos es prototypos regularisate.

Regularisate, como?

Como on repete frequentemente in le propaganda pro interlingua: "Non 
es necessari inventar un lingua international; illo ja existe 
latentemente in tote le linguas de Europa!"

Iste existentia latente del lingua international se trova 
principalmente in PAROLAS DERIVATE de parolas simple. Le parolas 
hereditate del latino non se trova generalmente in formas simple, ma 
in derivatos de istes.

Alora, que nos cerca, non solmente in le linguas de base ma in tote 
le linguas europee, un del formas derivate de "integrus": le parola 
que significa "qualitate de esser integre" (latino: "integritas").

Un hora de recercas in internet (usante http://translate.google.com e 
http://websters-online-dictionary.com/ ) me ha date le sequente 
resultatos:

ROMANIC
[fr] entier; integrité
[es] entero; integridad
[pt] entero; integridade
[it] intero; integrità
[ca] enter; integritat
[ro] întregi; integritate

GERMANIC
[en] entire; integrity
[de] gesamt; Integrität
[nl] geheel; integriteit
[da,no,sv] hel; integritet

SLAVIC
[bg] ?; integritet (in scriptura cyrillic)
[cz] ?; integrita
[hr] cijeli; integriteta
[pl] caly; integralnosci
[...] ?

Ben, iste parve recerca es multo incomplete e probabilemente ha 
errores, ma suffice pro demonstrar que "INTEGR-", le radice del 
latino "integrus", ha supervivite totalmente intacte in linguas de 
Europa integre!

Tote iste linguas, includente le linguas romanic, ha imprestate le 
derivato "integritas" directemente del latino classic, modificante 
nihil que le suffixo.

Pro multe vocabulos, le "regula de duo" suffice ben pro derivar un 
prototypo de interlingua, ma non in casos como iste.

Considerante le grande diffusion de iste derivatos con le mesme 
radice uniforme, interlingua abandona le prototypo angloromanic 
ENTER- e opta pro usar le radice classic e international, INTEGR-.

Le principio de preferer tal parolas "latente" si illos es plus 
uniforme e plus diffundite que le prototypos del linguas de base, 
resulta automaticamente in un regularisation del vocabulario de 
interlingua.

Nota ben que nulle lingua national europee deriva regularmente su 
forma specific de "integritate" de su parola-radice. Solmente in 
interlingua, integre => integritate es completemente regular!

Es iste regularitate que permitte le derivation facile de nove 
parolas, como le eminente Ingvar Stenström explica con grande 
claritate in su articulo "Formation de parolas in Interlingua":
http://www.interlingua.nu/paginas/parolas.htm

Toto isto demonstra que interlingua non es simplemente un lingua 
interromanic, ma es realmente le "latino moderne international e 
simplificate".

Pro concluder, un parve exercitio:

Il ha multe altere parolas in Interlingua que abandona le "regula de 
duo" proque existe radices plus international in derivatos. Un 
exemplo commun es "tempore" (in loco de "tempo") a causa de 
"temporal", "temporari" e "temporanee". Un altere exemplo es "altere" 
(in loco de "otre" o forsan "autre"), a causa de "alterar", 
"alternative", etc. Esque vos sape trovar plus?

- Martijn, qui ha integremente finite su discurso :-)

--
Archivos e disabonar: http://listserv.icors.org/archives/INTERLNG.html